قدمت خانه گنجه ای زاده به پایان دوره قاجار میرسد.البته با وجود داشتن زیرزمین های خاص ویژه دوره پهلوی،رنگ و بوی معماری عصر پهلوی را ملقی میکند.در واقع معماری مختلطی از سبک دوره قاجار و پهلوی را داراست.خانه گنجه ای زاده مساحت ۳ هزارمترمربع دارد و اعیانی آن نیزدر سه طبقه متشکل ازچندین اتاق دریک ردیف،بدون اندرونی و بیرونی می باشد. کاربست زاویه های تیزدرساخت این خانه وپنجره های مستطیلی شکل بدون خمیدگی های معمول بناهای ایرانی در ساختمان این بنا نشانه ی محرز معماری مدرن و فاصله گرفتن از معماری سنتی ایرانی درتبریزاست.همانطور که ذکر شد، هرچند تاریخ ساخت این خانه به اواخر قاجاریه بازمیگردد ولی با تفاسیر فوق به عصر پهلوی نیز القا میشود.
این بنای تاریخی اکنون بخشی از دانشکده معماری دانشگاه هنراسلامی تبریز است.این بنا مشتمل بر دو بخش است:بخش شرقی متعلق به دوره قاجاریه و بخش غربی که اوایل پهلوی اول به ساختمان اضافه شده است.نمای شرقی روبه طرف جنوب ساخته شده ونقشه معماری آن باساختمان قدکی قابل قیاس است.
هسته اصلی این ساختمان اتاق طنبی(نشیمن)می باشد که درطرفین آن راهروهای ورودی و در جانبین آن اتاق های جانبی(گوشوار)قراردارد و زیر اتاق طنبی حوضخانه وجود دارد.
از پیش آمدگی اتاق های گوشوار بعنوان ایوان ستونداری استفاده شده است.ایوان آن پنج(۵)دهنه داردکه باقوس های نیم دایره پوشانده شده است.خانه گنجه ای زاده مشتمل بر دو بنا در دو ضلع شمالی و غربی بصورت متصل ساخته شده است.
در بخش شمالی طنبی نیزایوانی با سه(۳)دهنه وجود دارد که مشرف به حیاط اندرونی بوده است و متاسفانه این حیاط اندرونی شمالی ساختمان در طول زمان ازبین رفته ودیواری مقابل آن کشیده اند.این بخش بنا در ۳ طبقه شامل زیرزمین،طبقه همکف و طبقه اول احداث گشته است.بخش غربی مجموعه مربوط به اوایل دوره پهلوی اول است و ورودی آن شرقی به غربی می باشد.
هربال راهرو ۳ اتاق و در کل دارای ۶ اتاق میباشد.این بخش نیز در سه طبقه شامل زیرزمین،همکف و طبقه اول ساخته شده است. مصالح بکاررفته درساختمان از سنگ،آجر،گچ،آهک، و چوب بنا شده و این خود نمایانگر سرآغاز معماری مدرن در تبریز به حساب می آید. این خانه دارای ایوان ستونداری درجبهه شرقی است. نماهای خارجی وزیرزمین ها آجری است.
پلان های معماری، ترکیب دوبخش مجموعه،ایوان ها،راه پله های دوسویه و کاربرد مطلوب آجر از خصوصیات بارز این بنا می باشد.این ملک مورداختلاف سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و دیوان عدالت اداری بود.متاسفانه درنهایت درآبان سال ۱۳۹۰ مالک خصوصی آن با وجود ثبت این خانه درفهرست آثارملی ایران،توانست با رای دیوان اداری این ساختمان را بطور کامل تخریب نماید.
آدرس: استان آذربایجانشرقی_شهر تبریز_محله تاریخی مقصودیه_روبروی دانشکده معماری
بازدید برای عموم در روزهای تعطیل تا ساعت ۱۷ آزاد میباشد.
متن از م.جبارپور
عکس از امیرحسین منادی
نشر از بولتن فرهنگی هنری تبریز
