علی مسیو یکی از شخصیتهای برجسته و مشهور انقلاب مشروطه در آذربایجانشرقی بود و این خانه منسوب به وی میباشد. او یکی از بنیانگذاران دسته مجاهدین تبریز و از رهبران ایشان بوده است.
خانه علی مسیو ، به خانه فکر مشروطه خواهان معروف است.در واقع علی مسیو رهبری جریان نهضت مشروطه را برعهده داشت.معماری خانه تاریخی علی مسیو مربوط به دوره قاجار می باشد. بنا به گفته ها این اثر در مورخ دوازده و یا چهارده مرداد سال هزار و سیصد و هشتاد و دو، با شماره ثبت ۹۴۱۱ بعنوان یکی از آثار ملی ایران بشمار میرود.
در میان تاریخ نگاران، این خانه ی ”کربلایی علی مسیو” بعنوان منزل دوم علی مسیو شناخته میشود. کربلایی علی مسیو تاجری تبریزی الاصل بوده و از آنجاییکه به کشورهای اروپایی بویژه کشور فرانسه سفرهای بسیار داشته، بهمین دلیل ”مسیو” لقب گرفته بود. مقایسه خانه های اعیان و اشراف آن دوره، بامساحت کوچک این خانه و معماری خاصش که شبیه خانه های اعیانی آن زمان نیست، این حدس را که آنجا خانه ی دوم او بوده است، تقویت میکند.
البته این خانه،محل و مکانی مخفی بوده و برای تصمیمات مخفیانه مشروطه خواهان که آنجا گرفته میشده است.هنگام مرمت، زیرزمین هایی از این خانه کشف شد که به کوچه های پشتی راه داشته است. همینطور اصطبلی برای نگهداری اسب ها وجود داشت تا درصورت کشف مکان جلسه، بتوانند با اسب فرار کنند.تجربه سفرهای اروپایی علی مسیو و شم سیاسی او باعث شده بود او چنین بنایی را محقق کند و بعدها این مکان با نام ”مرکزغیبی تبریز” شهرت یافت.
برخی محققان حدسهایی دارند مبنی بر اینکه:چون بغیر از این خانه،هیچ اثر و نشانی از علی مسیو وجود نداشت،اصلا او در تبریز سکونت نداشته و محل اصلی وی در استانبول یا فرانسه بوده و در جریان مشروطه به تبریز آمده تا در این بحبوحه رهبری فکری داشته باشد.
رهبرفکری مشروطه خواهان تبریز،سه پسر بنامهای حاجی خان،حسن و قدیر داشت که پسربزرگش جوانی رعنا بود و پسران کوچکش ۱۳ و ۱۶ساله بودند.
پسربزرگ علی مسیو حاجی خان، نیز یکی از سردستگان مجاهدان مشروطه بوده و در جنگ روس از پیشگامان بود.همه پسران علی مسیو در ده محرم سال هزار و سیصد و سی هجری قمری، مصادف با ده دی ماه هزار و دویست و نودهجری شمسی، در میدان قم باغی (میدان دانشسرای فعلی تبریز) بهمراه ثقه الاسلام و تعدادی از مشروطه خواهان به دار آویخته شدند.(عکس این اعدام در خانه مشروطه تبریز موجود است)
در ضلع جنوبی این خانه دیواری وجود دارد که دو شمایل در بالای آن دیوار نصب شده است.طبق گفته ها این شمایل ها به یاد دو پسر کوچک شهید علی مسیو که کم سن و سال تر بودند،ساخته و نصب شده است.
اتاق های تو در تو و حالت غیر مرسوم و بهم وصل شدن قسمتهای این خانه باعث میشود کسی که برای اولین بار به آنجا قدم میگذارد،کمی گمراه شود و راه ورود و خروج را گم کند.این معماری منحصربفرد،مرکزغیبی تبریز را از دیگر بناهای بجا مانده از آن روزگار متمایز میسازد. بنا به روایتی علی مسیو پس از انتقال ستارخان و باقرخان به تهران و در آن شرایط ناآرام، به سفارت روس دعوت میشود، یعنی همان جاییکه عاملان به دار آویختن فرزندانش در ظهر عاشورا به آن منتسب بودند!گفته میشود که او پس از حضور در این سفارت با خوردن غذای مسموم جان خود را از دست داد،هرچند بعید بنظر میرسد که شخصی بادرایت و سیاست علی مسیو که به مشروطه خواهان آذربایجان خط فکری میداده به دعوت قاتل پسرانش جواب مثبت داده و از غذای مسموم آنها خورده باشد،ولی هیچ روایت دیگری از مرگ وی در دسترس نیست.گرچه در روایتی دیگر هم گفته میشود اول خود علی مسیو در گذشته بود و در غیاب حاجی خان که در جنگ روس بود،و پدرش که درگذشته بود؛ دو پسر نوجوان علی مسیو را اعدام کردند.
درباره بنا باید متذکر شویم که خانه شامل دو حیاط با اتاق های جانبی در سه وجه حیاط اندرونی و در دو وجه حیاط بیرونی میباشد. این دو حیاط بوسیله یک ورودی با هم مرتبط هستند.حیاط اندرونی با دوپله اختلاف سطح نسبت به حیاط بیرونی در ارتفاع بالاتری قرارگرفته است. بنا شامل دو طبقه است و از زیرزمین ضلع غربی بعنوان ورودی خانه همسایه استفاده میشود. این بنا پلان نامتقارنی دارد.از خصوصیات بارز بنا ارتباط بین حیاط های اندرونی و بیرونی است که فقط توسط یک دیوار از هم جدا شده اند. درحالیکه در اکثرخانه های قدیمی ما بین حیاط اندرونی و بیرونی یک فضای معماری وجود دارد.از تزیینات این بنا میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
تزیینات گچی بالای پنجره ها بشکل گل و چهره انسان _وجود سنتوری آجری در بالای پنجره ها_ ترکیب گچ و آجر در نما
خانه علی مسیو حدود سال هزار و سیصد و نود و یک توسط شهرداری تبریز خریداری شد و با نام مرکز غیبی تبریز،با به نمایش گذاشتن آثار باقی مانده از دوران مشروطه همچون سلاح، عکس و اسناد تاریخی پذیرای بازدیدکنندگان گشت.این خانه (موزه) درحال حاضر بخشی از تاریخ مشروطه را زنده نگه داشته است و بهمین دلیل به یکی از موزه های مهم برای معرفی فرهنگ و تاریخ مردم تبریز تبدیل شده است.
بنای مذکوردرشهرتبریز_خیابان ارتش جنوبی_کوچه حاج رضا بن بست علی مسیو_پلاک ۵۰،قرارگرفته است.
متن از م.جبارپور
عکس از امیر حسین منادی
نشر از بولتن فرهنگی هنری تبریز
