درگذشته به منظور حفظ امنیت شهرها و جلوگیری ازهجوم اشرار دیواره هایی در اطراف شهر ساخته میشد و درهمین دیواره ها دروازه هایی برای ورود و خروج مسافران، کاروان هاو…تعبیه شده بود.به مرور زمان و با توسعه حریم شهرها این دیواره ها از بین رفت و دروازه ها بصورت نمادی از امنیت درگذشته به یادگار ماندند.طبق اسنادتاریخی در حدود۹(۸)باب از این دروازه ها در شهرتبریز نیز وجود داشته است.میتوان از یکی از این نمونه های بارز دروازه ها،به درب گجیل اشاره کرد.گجیل قاپوسی با نام درب”سرد”یا”سردرود”به سمت غرب قرارداشت.در واقع محله گجیل تبریز یکی ازمحله های کهن و تاریخی شهر تبریز می باشد.این محله در بین چهارمحله ی راسته کوچه، کوچه باغ،میار میار و ویجویه واقع شده است. این محله از قدیم بعنوان استراحت گاه کاروانیان و محل فروش میوه و محصولات کشاورزی شهرها و روستاهای پیرامون تبریز شناخته میشده است.
گجیل در لغت به معنای محل شلوغ و پر ازدحام میباشد.درب تاریخی گجیل که برج ها و طاق های بلندی داشته و یکی از درب های نه گانه تاریخی شهر تبریز محسوب میشده، در سال ۱۳۳۸خورشیدی و درجریان احداث خیابان فلسطین(ملل متحد) توسط شهرداری وقت تخریب گردید. در واقع این دروازه با برج ها و طاق های بلندش در یکی ازمناطق پرتردد شهر قرار داشته و درحال حاضر نیز موقعیت قبلی خود را به لحاظ رفت وآمد حفظ کرده است.گورستان تاریخی گجیل که به”گورستان عرفا”معروف بود،در دوران پهلوی تخریب شده و در محل آن،باغ گلستان(نخستین پارک شهر تبریز) احداث گردید.این گورستان به همراه گورستان های سرخاب(مدفن شعرا) و چرنداب(مدفن وزرا) ازجمله ی مشهورترین گوستان های شهر تبریز بوده است . در زمان رژیم طاغوت(پهلوی)، شهربانی براساس طرحی سعی در متمرکز کردن مشاغل مزاحم و ناهنجار اجتماعی و به تبع آن اراذل و اوباش دراین محله برآمد و ازهمان زمان این محله تاریخی به یک منطقه نامطلوب و ناخوشایند شهری مبدل گشت.احداث پایانه مسافربری درضلع شرقی این منطقه درسال۱۳۴۵براین وجهه ی منفی، بیشتردامن زد.چراکه آمد و رفت وحضور مسافران و بیگانگان در این منطقه موجب بالارفتن ضریب ناامنی منطقه و در نتیجه فرسودگی و عقب ماندگی آن شد.هم اکنون سالها از آن تغییر و تحولات گسترده میگذرد و پایانه مسافربری از آن منطقه به دلیل واقع شدن در محدوده ی مرکزی شهر و ایجاد ترافیک به اتوبان شهید حسن کسایی نقل مکان یافته است.
آنچه که حال از آن باقیست، بافتی فرسوده و ناکارآمد است در دل بافت مرکزی شهر تبریز باذهنیتی نه چندان خوشایند! درحالیکه وسعت عظیم منطقه به همراه قابلیت های تبدیل شدن به کاربری های خاص تجاری،فرهنگی و اجتماعی را دارد، شهرداری تبریز اصلاح،بازسازی و ساماندهی بافت فرسوده این منطقه را بعنوان یکی ازدغدغه های اصلی خودآغازکرده است.با همت شهرداری کلانشهر تبریز،درب گجیل یکی از ۹دروازه این شهرتاریخی همچون محله جمشید پایتخت ساماندهی میشود تا ضمن اینکه این محله تاریخی خویشتن خویش را بعنوان یک مرکز تجاری باز می یابد، به محلی امن و محیطی آرامبخش برای شهروندان این شهرتبدیل شود.سازمان عمران شهرداری تبریز مسوولیت اجرای این طرح را عهده دار شد تا با مشارکت بخش خصوصی،کاربری های تجاری وخدماتی در آن تعریف و اجرا شود. محله گجیل شاید برای خیلی ها ناشناخته باشد، ولی این محله سابقه و تاریخچه ای هم ردیف کلانشهرتبریز دارد و در زمانهای نه چندان دور بعنوان یکی از۹دروازه مشهور شهربوده است.هرچند از آن سیمای سابق و برج و باروهای قدیم و آثار تاریخی آن اثر بسیار کمتری برجای مانده،اما بعد اجتماعی فرهنگی و ذهنیتی که ازاین منطقه دربین مردم باقیست،حکایت از آن دارد که این بافت قدیمی،جزئی از پیکره جدایی ناپذیر شهر تبریز است.
هرچند گرد کسالت و کهولت برچهره آن نشسته و به دلیل پاره ای از مسایل ناخوشایند منتسب به آن در اذهان عمومی،تصویری نه چندان دلچسب از آن برجای مانده است،اما روزگاری این منطقه بانام ”درب گجیل”در بین نام هایی مانند درب سرخاب،درب شتربان،درب استانبول،درب مهادمهین،درب ویجویه،درب نوبر،درب خیابان و درب باغمیشه،خوش می درخشید.بلوک فرسوده گجیل ۲/۳ هکتار وسعت دارد که به دلیل مشکلات فرهنگی و اقتصادی نیازمند ساماندهی و احیاست.
درابتدای امرنسبت به ساماندهی و انتقال دستفروشان که باعث ایجاد مشکلات عدیده ای دراین محل شده بود،اقدام و هم اکنون عملیات احداث پارک محله ای در این مکان آغازشده است.احداث فضای سبز،نقاشی دیواری،نصب مبلمان شهری و ایجاد سیستم روشنایی مناسب،ازجمله اقدامات دردست اقدام برای زیباسازی و بهسازی این محل است.
متن از م.جبارپور
عکس از حامد قربانی
نشر از بولتن فرهنگی هنری تبریز