در تبریز ، بسیار انگشت شمارند ، آنهایی که باغ گلستان را ندیده باشند . باغی که مدام شکلش عوض شده و به اینجا رسیده است . باغی همیشه شلوغ که همچنان محل معرکه گیری پهلوانانی است که از قضا ، شکل و شمایل آنها هم عوض شده و بیشتر از آن که زنجیر پاره کنند، تبلیغ می کنند تا روغن مار یا وسیله ایی بفروشند . باغی که دست فروشان هر روز در آن حضور دارند و غرفه های خرید و فروش کتاب های دست دوم همیشه آنجا دایر است . در این باغ میتوان فرهنگ عامیانه مردم تبریز را یکجا دید .
به خصوص در جمعه بازارهایش .
اما در ضلع جنوب غربی این پارک در وسط خیابان ، ماکت یک واگن به چشم میخورد که پشت آن تاریخ ۱۲۸۰ -۱۳۲۰ شمسی دیده میشود . واگنی که دو اسب آن را می کشند . راننده ایستاده و افسار اسب ها را به یک دست گرفته و دست دیگرش را بر روی چیزی شبیه به ترمز قرار داده است . چشم هایش به آینده نگاه می کنند !
روی نیمکت ها ، مردی روزنامه به دست دارد . مشغول مطالعه است و پسری کنجکاو سرش در روزنامه اوست . پشت سر زنی به باغ گلستان خیره مانده و در کنارش پسری ایستاده و جایی در پارک را به پدرش نشان می دهد . آن طرف بقچه ایی روی نیمکتی مانده . پیرمردی چپق می کشد .
افرادی دیگری حضور دارند و با لبه دار و پاپاق و لباس هایی که نشان از فرهنگ آنها دارد .
کسی آن پشت دنبال واگن می دود در حالیکه فریاد میزند . گویی از این واگن جا مانده .
کسی که شاید خود ما باشیم !
سال هایی که جهان در شعله های جنگ جهانی اول می سوخت و این شعله ها بر ایران تاثیر میگذاشتند . نفوذ روسیه در ایران مشهود بود .
تراموا در اتریش و سپس روسیه به راه افتاده و عبارت بود از واگنی که بر روی ریل قرار میگرفت و به وسیله اسب جا به جا میشد . آن روزها والی تبریز ، قاسم خان والی بود ، که بعدها نخستین شهردار تبریز شد . او اولین تراموای شهر تبریز در در این سال افتتاح کرد ، تراموایی که مبدا آن همین خیابان جنوب باغ گلستان بود . و چون در زبان روسی به تراموا قونقا گفته میشد . به این میدان ، نام قونقا باشی دادند .
قونقا برای انتقال مسافران از شهر به واغزان که بیرون از شهر و در سمت غرب قرار داشت احداث شده بود . واغزان، نام روسی ایستگاه راه آهن تبریز جلفا بود که با سرمایه بانک استقراضی روسیه احداث شده بود. هر روز به هنگام حرکت قطار تبریز جلفا و ورود آن به شهر، مسافران و کارکنان راه آهن با قونقا که واگنی چوبی بود و چهار یا دو اسب آن را به حرکت در می آوردند ، جابه جا میشدند.
در آخرین ماه های دهه هفتاد ، ماکت قونقا ، اثر احد حسینی مجسمه ساز معروف تبریزی ( و صاحب اثر های معروفی چون مونالیزا ، و مجسمه سردار ملی و سالار ملی در پارک مشروطه و مجموعه زندگی و اثرهای آن ) در همان جایی که یک قرن پیش ، قونقا در آن تردد داشت نصب شد . تا هر گاه که از قونقا باشی میگذریم با دیدن آن و نگاه های افراد درونش به روزگاری که بر شهر تبریز گذشته فکر کنیم . این مجسمه مسلما حس نوستالژیک قرن گذشته، که در عین سادگی خویش مفاهیمی از تاریخ فرهنگ مردم تبریز را با روایتی شیرین نقل می کند.
متن و عکس از سعید احمدزاده
نشر از بولتن فرهنگی هنری تبریز
